© Historisch Documentatiecentrum Marinebedrijven
Artikelen
 1. De Werfbel  1. De werfbel van de Rijkswerf Willemsoord De mensen in Den Helder die voor 1990 in Den Helder woonden en/of werkten kennen allemaal het geluid van de werfsirene. Deze werd gebruikt voor aanvang werk, lunch en einde werktijd. Men kon deze horen in de hele stad en bij gunstige wind ook ver daarbuiten. Maar voordat er gebruik gemaakt ging worden van de sirene werd in de vooroorlogse periode een bel geluid met hetzelfde doel. De bel moest door de werfpolitie geluid worden bij aanvang van de werktijd. Men had drie bel momenten, de eerste ging 10 minuten voor aanvang werktijd. Een stoet van werkers, scheepsbouwers, bankwerkers, ponsers, gieters en anderen stroomden dan op de maat van de werfbel de brug over naar het werfterrein. Bij het aanluiden van de werf moest ieder in een bij de ingang geplaatste bus van het dienstvak waartoe hij behoorde zijn eigen penning werpen en zich daarna rechtstreeks naar zijn werkzaamheden begeven. De bussen waren zodanig ingericht dat men daarin niet meer dan een penning tegelijk kon werpen. Voor het storten van de penningen waren vrijgesteld: de meesterknechts, de opzichters, tekenaars 1e en 2e klasse, bureauoppassers, de werkman van de directeur en commandant. Drie minuten na het aanluiden sloot men de algemene toegang tot de werf. Er werden dan geen personen tot de werf toegelaten die verplicht waren hun nummerpenning te storten. Het tweede bel moment was vijf minuten voor aanvang werktijd, men moest dan op de werkplek zijn en de laatste was kort en zacht en dan moest je binnen en aan het werk zijn. De werfpolitie controleerden de bussen op afwezige penningen en gaven dit door aan de afdelingshoofden. Indien er geen geldige redenen waren voor hun afwezigheid konden zij gekort worden op hun salaris. Het gebel vond twee keer per dag plaats, ’s morgens en na de middagpauze. In die tijd was men namelijk in de gelegenheid om tussen de middag naar huis te gaan om te eten. Om 12 uur ging de werf uit en om half twee moest men weer aan het werk zijn. Velen die in Den Helder woonden maakten daar gebruik van en aten dan thuis de warme maaltijd. Om de nieuwe rekruten bij de werfpolitie om te leren gaan met de werfbel, moesten zij dit, om verwarring bij de wervianen te voorkomen, ’s nachts beoefenen. Om te zorgen dat de mensen niet wakker werden van het gebel werd de klepel met doeken omwonden. De plaats van de werfbel was bij de Westerpoort op een paal achter de linker gemetselde poortkolom gezien vanaf de Weststraat, net naast de brug. De Westerpoort, of Westpoort zoals deze genoemd werd door de Heldenaren, werd in het tweede kwart van de 19de eeuw aangelegd, bestaande uit een vlotbrug en een hek tussen twee poortkolommen van gemetselde stenen aan de Weststraatzijde. In 1863 werd de vlotbrug vervangen door een dubbele basculebrug. De dubbele basculebrug werd in 1880 vervangen door een ijzeren draaibrug. In het bestek uit dat jaar is er ook sprake van een dubbele ijzeren poort tussen gemetselde hekkolommen. Er waren volgens deze bestektekening uit 1880 nog geen leeuwen op de kolommen geplaatst. Verder wordt in dit bestek nog een eiken paal genoemd, waarop een “aanluidklok” moet worden bevestigd en die geplaatst moest worden aan de andere kant van het wachthuisje net achter een poortkolom. Er kan dan ook van uit gegaan worden dat dit de werfbel was en dat die sinds 1880 en tot aan 1967 zich altijd op dezelfde plaats heeft bevonden. De Werfbel heeft dienst gedaan tot in begin 1930 totdat werd overgegaan op een sirene. Tijdens de tweede wereldoorlog heeft de bel weer dienst gedaan omdat de sirene toen voor het luchtalarm werd gebruikt. Dit zal ook de reden zijn dat de bel niet ten prooi is gevallen aan de Duitse oorlogsindustrie en de oorlog heeft doorstaan. Na de tweede wereldoorlog werd de sirene weer gebruikt als aanvangssignaal en had de werfbel alleen nog maar als doel om bij speciale gelegenheden geluid te worden. De werfbel zelf, die in het wervianen jargon de bijnaam “Lotje” gekregen had, is altijd dezelfde gebleven. Hoe men aan de bel is gekomen is niet duidelijk, op de bel kon het volgende ontcijferd worden: L. Haverkamp, “Fecit Horna” (heeft mij gemaakt) Ao. 1783. Op de beugel staat: H.k. 40. Haverkamp was (luid)klokken- en geschutgieter te Hoorn van 1779 tot 1807. In het begin van 1967, in verband met de vervanging van de brug, werd de werfbel naar de andere kant van het kanaal op het rijkswerf terrein zelf herplaatst, wel weer dicht naast de nieuwe brug. Doordat de laatste afdelingen de oude rijkswerf Willemsoord in 1993 verlieten om te verhuizen naar de nieuwe Rijkswerf op de Nieuwe Haven en men de historische werfbel niet zo wilde achterlaten, besloot men om de werfbel te schenken aan de toenmalige Traditiekamer van de Rijkswerf, welke ook gehuisvest was op Willemsoord. Dit om deze historische bel te bewaren voor het nageslacht. Echter, voordat de traditiekamer in de gelegenheid was geweest om de bel weg te halen deed een voorjaarsstorm in 1993 de verrotte eikenhouten paal sneuvelen. De bel met een gedeelte van de paal raakte te water in het werfkanaal. Hierop belde het personeel van het Marine Bewakingskorps, na constatering, direct de vrijwilligers van de toenmalige Traditiekamer, waarna deze direct actie ondernamen. Dhr. Piet de Vroome en dhr. Jan Post hebben met behulp van een mobiele kraan van Landtransport de bel en paal uit het kanaal gehesen en in de toenmalige Traditiekamer veilig gesteld. Het was wel een symbolisch voorval, het einde van het tijdperk Rijkswerf Willemsoord werd ingeluid door de val van de werfbel in het werfkanaal, maar dan wel zonder belgelui. De bel kreeg een opknapbeurt in de toenmalige smederij van de rijkswerf, PC 1 (afd. scheepsbouw). Nadat deze weer netjes opgeknapt was kreeg hij een plaats op de bovenverdieping van de Traditiekamer in de voormalige Schutmakerij. Later is dit een deel van het Marinemuseum geworden waar de bel nog steeds te zien is. Er is ook nog een gedicht over de bel gemaakt door dhr. J.C. Koopman welke u kunt lezen op de poëzie pagina. De Westpoort van de Oude Rijkswerf in 1915. De brug op de foto is een draaibrug die in 1880 de oorspronkelijke ophaalbrug heeft vervangen. Achter de linkerkolom de werfbel. Bron NIMH De bevrijding van de rijkswerf op 17 mei 1945 door een delegatie van Canadese militairen, Rijkswerf employees en anderen door het hijsen van de Nederlandse vlag vlag op het rijkswerfterrein. Aan het begin van de brug, rechts, de werfbel. Bron: NIMH De Westerpoort ca. 1960. Links is de werfbel op een ijzeren paal te zien. Rechts naast de brug staat het wachthuis uit 1857, herbouwd in 1906. Boven de doorgang is een gebogen ijzeren plaat met de Nederlandse leeuw en de tekst "RIJKSWERF". Bron: NIMH De nieuwe Westerpoortbrug in 1970. Rechts net achter de rechtse slagboom is de verplaatste werfbel te zien. Bron: HisDocMB Na de storm in 1993. Links de rest van de afgebroken paal nog staande, midden het verrotte deel van de paal, rechts de bel veilg opgeslagen. Bron: HisDocMB De werfbel in het Marinemuseum zoals hij nog steeds te zien is. Bron: HisDocMB Het luiden van de werfbel (aanluidbel) door een beambte van de werfpolitie, ca, 1910. Bron: HisDocMB
De gerestaureerde bel en ophangbeugel in de smederij van de Rijkswerf Willemsoord, 1993. Bron: HisDocMB
Home Home Home
Over ons Over ons Over ons
Nieuws Nieuws Nieuws
Historie Historie Historie
  • De Werven
  • Het Nieuwe Werk
  • Rijkswerf Willemsoord
  • Bewapenings Werkplaatsen
  • MEOB
  • Nieuwe Rijkswerf
  • Sewaco Bedrijf
  • Het Marinebedrijf
  • 200 Jaar Marinewerf
Publicaties Publicaties Publicaties
  • Bedrijfsbladen
  • Monumenten
  • Verhalen
  • Werf poëzie
  • Artikelen
Beeldbank Beeldbank Beeldbank
  • Beeldbank ZCBS
  • Gallerij HisDocMB
  • Zoekplaatjes
Contact Contact Contact
Linkpagina Linkpagina Linkpagina