“Monument voor burgermedewerkers 1940-1945”

Den Helder heeft het tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar gehad. De Duitsers maakten gebruik van de bestaande werven en daardoor was de stad een belangrijk doelwit van de geallieerden. Veel mensen werden geëvacueerd en Den Helder raakte steeds verder onbewoond. Op de rijkswerf Willemsoord moest, op last van de Duitsers, gewoon doorgewerkt worden en daarbij vielen door de bombardementen 68 burgerslachtoffers. De andere twaalf slachtoffers waarvoor het monument Rijkswerf 1940-1945 is opgericht overleden tijdens hun tewerkstelling in Duitsland of zijn gefusilleerd wegens verzetsdaden. Het iniatief voor oprichting van een monument, na de bevrijding in 1945, kwam vanuit het personeel van de rijkswerf zelf. Hiertoe werd een comite opgericht. Een ieder kon hiertoe een geldelijke bijdrage geven. Er werden hiertoe ook artikelen geplaatst in de “Werfcourant”. Op donderdagmorgen 19 februari 1948 vond de onthulling plaats van de gedenksteen voor de gevallenen onder het werfpersoneel. “Gistermorgen om kwart over elf loeide de sirene, ter beëindiging van de werktijd, waarna het gehele personeel samenstroomde op het plein achter de hoofdpoort om de onthullingplechtigheid bij te wonen. Vele nabestaanden van de 77 gevallenen, wier namen in de gedenksteen staan gebeiteld, stonden opgesteld tegenover de beide vlaggen die de steen nog bedekten”, aldus de Helderse Courant. De Directeur van de Rijkswerf, kolonel S.G. Barendrecht, sprak als voorzitter van het comité enkele woorden over de totstandkoming van dit monument, dat geheel op initiatief van het werfpersoneel was opgericht. “Op deze steen staan de namen van 77 gevallenen gebeiteld. Wij zouden hen in drie groepen kunnen verdelen. In de eerste plaats degenen die vielen bij bombardementen op de stad en werf, in de tweede plaats zij die omkwamen in Duitsland en in de derde plaats de gevallenen uit de illegaliteit. Wij gedenken thans degenen die daarbij hun leven hebben moeten geven. Wij gedenken hen die de dag der vrijheid niet hebben gehaald”. Vervolgens bedankte de directeur het comité dat de oprichting had voorbereid, de bouwkundige dienst van de rijkswerf die het gedenkteken had ontworpen en alle anderen die hun medewerking hadden verleend, waarna hij tot besluit zich richtte tot de nabestaanden: “Uw eerste smart is overgegaan in stille berusting en deze in lieve herinnering. Het werfpersoneel, dat altijd veel voor elkaar over heeft, is de gevallenen niet vergeten. Telkens, wanneer gij dit gedenkteken wilt komen bezoeken, zult gij hier welkom zijn”. Kolonel Barendrecht nodigde hierop zijn dochter uit om de steen te onthullen waarna een minuut diepe stilte volgde. De plechtigheid op het plein voor de westmuur van het waslokaal (Gebouw 48) tegenover het Graanpakhuis maakte diepe indruk op de aanwezigen. Tweeduizend mensen herdachten samen hun collega’s. Het mannenkoor samengesteld uit personeel van de werf zong “Beati Mortui” (zalig zijn de doden) van Felix Mendelssohn. Indrukwekkend gingen de klanken over het werfterrein, weerkaatst door de zware muren. Tijdens de kranslegging legde burgemeester Ritmeester een krans van rode tulpen en witte aronskelken waarna de werfdirecteur een krans legde. Ook enkele nabestaanden brachten bloemen aan de voet van de gedenksteen. Vervolgens zong het koor: “Ecce quomodo moritur” (ziet hoe hij sterft) van J. Handl. Na de plechtigheid droeg de Directeur van de Rijkswerf de gedenksteen aan de minister van de Marine over en sprak: “Het personeel van de rijkswerf zal er een eer in stellen dit gedenkteken, tot in lengte van dagen te onderhouden”. De minister van Marine had in een zeer waarderend schrijven te kennen gegeven, dat hij er zeer veel prijs op zou stellen dat het monument op het terrein der rijkswerf werd aangebracht. Het monument is vervaardigd van gele Gravenhorster zandsteen. In de jaren 1992-1993 ging de rijkswerf Willemsoord verhuizen naar de Nieuwe Haven. Het idee was dat het monument bij het personeel van de rijkswerf hoorde. De gedenksteen is toen voorzichtig afgebroken en meeverhuisd naar de Nieuwe haven. Hij werd opnieuw geplaatst in de kantoortuin achter het centraal kantoorgebouw Phoenix. Het grote nadeel van het plaatsen van het monument op het Marineterrein op de Nieuwe Haven was dat het niet vrij toegankelijk was en moeilijk bereikbaar. Er bestond behoefte bij nabestaanden en andere belangstellenden om het monument op elke willekeurige tijd te kunnen bezoeken. Er gingen dan ook stemmen op om het monument weer naar zijn oorspronkelijke plek te laten terugkeren op de oude rijkswerf Willemsoord. Door de vondst van een mapje bombardementsfoto’s van het bombardement op de rijkswerf op 19 februari 1943 en na plaatsing van die foto’s, op 19 februari 2013 bij Den Helder Actueel, was het dhr. C. Rondèl die iniatieven ontwikkelde om het monument terug te halen naar de oude rijkswerf. Er werd hiertoe een werkgroep geformeerd waarin onder anderen zitting hadden Pastor Jan van Diepen, Peter de Vrij, Rob van Scherpenzeel (namens het Marinebedrijf), Gert Jan van Bemmel ( Marinebedrijf) en Schil Schillemans als nabestaande van één van de slachtoffers. Echter, bij nader onderzoek van het monument op het Marinebedrijf, bleek dit in een zeer slechte staat te verkeren. Het gele Gravenhorster zandsteen bleek zo verweerd dat herstel ook niet meer mogelijk was. De werkgroep besloot om de gelden, bestemd voor herstel en verplaatsing, aan te wenden voor een nieuw monument. Eén van de leden van de werkgroep, dhr. Schil Schillemans, heeft toen een ontwerp gemaakt dat werd aanvaard. Op het vorige monument stond geen informatie over de slachtoffers, dit was dus een gelegenheid om dat wel te doen. Ook was dit de gelegenheid om een aantal slachtoffers, welke niet op het oorspronkelijke monument stonden, toe te voegen zodat dit aantal van 77 op 80 komt. Het monument bestaat uit twee onderdelen, links een informatiepaneel met beknopte tekst, ook in het Engels, drie foto’s en een bommenkaart. Rechts staan de namen van de omgekomen personen, waarbij hun functie en leeftijd word genoemd, plus informatie over wanneer, waardoor en waar ze zijn overleden, aangebracht op tachtig mini-monumentjes, gemaakt van roestvast staal, net als de beide panelen van het monument. Het monument is gerealiseerd in samenwerking met het Marinebedrijf, grafisch ontwerper Schil Schillemans en andere vrijwilligers. De oppervlaktebehandeling is door Eurofinish en collegabedrijven in Sneek uitgevoerd. Adelfi Design in 's Hertogenbosch heeft alles gelasergraveerd. Het monument is aangebracht op de westgevel van gebouw 47 op Willemsoord, bekend staand als het “Graanpakhuis”. Op maandag 4 mei 2015 is het monument onthuld. Dat gebeurde in bijzijn van enkele nabestaanden en vele belangstellenden. Ook het college en een aantal raadsleden van Den Helder waren aanwezig. Na de onthulling is het monument overgedragen aan de gemeente Den Helder.